Termin „radiosynowiorteza” (RS) został wprowadzony do języka medycznego w 1968 r. przez F. Delbarre i oznacza on odnowę, odbudowę błony maziowej pod wpływem promieniowania beta emitowanego przez radiofarmaceutyk podany dostawowo (ortesis-z j. greckiego: odnowa, odbudowa). Pojęcie „synowiorteza” zostało wprowadzone w miejsce „synowektomii chemicznej” lub „izotopowej”, ektomia oznacza bowiem chirurgiczne usunięcie tkanki, synowioroteza miejscowe działanie zachowawcze o identycznym celu.
Technika wykonania RS polega na upuszczeniu wysięku stawowego, podaniu radioizotopu a następnie wstrzyknięciu preparatu steroidowego o przedłużonym działaniu przeznaczonego do iniekcji dostawowych celem ochrony przed radiacyjnym zapaleniem błony maziowej. Zabieg kończy przepłukanie kanału wkłucia solą fizjologiczną przy użyciu tej samej igły. Po założeniu jałowego opatrunku, wykonujemy trzy ruchy bierne w stawie celem uzyskania homogennej dystrybucji zawiesiny izotopu w jamie stawowej. Bezpośrednio po RS unieruchamiamy leczony staw na 48 do 72 godzin i zalecamy pacjentowi oszczędzający tryb życia na okres 6 tygodni po RS. Jest to niezbędny czas do odbudowy nowej błony maziowej, której funkcja i skład komórkowy umożliwi produkcję prawidłowego płynu stawowego i właściwe odżywienie chrząstki stawowej.
W przypadku niepowodzenia RS pod postacią nawrotu wysięku w zakresie leczonego stawu zaleca się powtórzenie zabiegu po okresie 6 miesięcy, w wybranych sytuacjach, na przykład dużego przerostu błony maziowej potwierdzonego badaniem usg, okres ten można skrócić do 3-4 miesięcy.
RS może mieć zastosowanie w następujących jednostkach chorobowych: reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, łuszczycowe zapalenie stawów, reaktywne zapalenia stawów, zapalenia stawów towarzyszące przewlekłym nieswoistym zapaleniom jelit. Zabieg z powodzeniem można stosować również w dnie moczanowej, we wtórnej prewencji wylewów dostawowych w hemofilii, chondrokalcynozie, kosmkowo-guzkowym barwnikowym zapaleniu błony maziowej, nawracających wysiękach po całkowitej protezoplastyce stawu kolanowego, chorobie zwyrodnieniowej stawów, głównie kolanowego.
Przeciwwskazania bezwzględne do wykonania RS obejmują: ciążę i okres karmienia, niewyrównane zaburzenia w układzie krzepnięcia, ropne zmiany skórne w okolicy miejsca wkłucia igły, bakteryjne zapalenie stawu, pękniętą cystę Bakera dołu podkolanowego.
Do objawów ubocznych RS zaliczamy ból i miejscowy odczyn zapalny (radiacyjne zapalenie błony maziowej pojawia się do 2% leczonych stawów), stwardnienie, czarne przebarwienie lub zaczerwienienie skóry okolicy wkłucia igły do stawu (od 1 do 3,4% przypadków), reakcje alergiczne. Bakteryjne zapalenie stawu pojawia się bardzo rzadko, średnio 1 na 35 000 iniekcji, ryzyko infekcji jest znacznie mniejsze niż po podaniu miejscowym steroidu ze względu na działanie przeciwbakteryjne izotopu. Najpoważniejszy powikłaniem, zdarzającym się wyjątkowo, jest martwica popromienna w obrębie kanału wkłucia igły związana z przedostaniem się izotopu poza jamę stawu, w tym przypadku optymalizacja techniki podania leku odgrywa najważniejszą rolę prewencyjną.
Celem RS jest likwidacja zapalenia obejmującego błonę maziową, prowadzi to do ustąpienia obrzęku, bólu, poprawy ruchomości i funkcji stawu objętego procesem chorobowym. Terapia zastosowana we wczesnym okresie choroby pozwala przywrócić fizjologiczną budowę i właściwości błony maziowej, zapobiega destrukcji struktur stawowych.
Obecnie w praktyce klinicznej do RS najczęściej wykorzystuje się 169erb (stosowany do drobnych stawów rąk i stóp), 186ren (podawany do stawów barkowych, łokciowych, nadgarstkowych i skokowych) i 90itr (wstrzykiwany do stawów kolanowych).
RS jest zabiegiem skutecznym, dobre efekty kliniczne u chorych na zapalenia stawów uzyskuje się w średnio 70 % leczonych stawów niezależnie od użytego radioizotopu.
opracował dr n. med. Robert Zwolak
